محوطه باستانی  شهریری .(قلعه ارجق) درمحدوده زمینهای     روستای تاریخی     ارجق  واقع شده است.  
این محوطه شامل ۲۸۰ سنگ‌افراشته باستانی است که دیرینگی آن‌ها بیش از ۸ هزار سال پیش میلاد برآورد می‌شود و قدمت این مناطق به دوران اواخر مفرغ و دوره نوسنگی و مس سنگی و نیز اوایل آهن مربوط است.
این منهیر یا سنگ‌افراشته‌ها با ارتفاع متفاوت ۷۰تا ۳۶۰سانتی‌متری که اکثراً منقوش به اشکال انسان هستند. طرح انسان‌های حک شده بر روی سنگ‌ها به شکل افرادی دست به سینه و معمولاً بدون دهان است و تنها یک مجسمه حکاکی شده زن یافت شده که دارای دهان می‌باشد ازانواع منهیرهای دارای نقوش انسانی درشرق اذربایجان ،میتوان استل های قلعه ارجق  ارجق ر ابرشمرد‌دربرسی ومقایسه آثار سنگی واستل های بجامانده ازتمدن های مشابه وازنظرنوع تراش ها وشکل صورتها مخصوصا بی دهان بودن دربین تمامی منهیرهای موجود جهان بی نظیر میباشدو ازجزیره ایسترگرفته تا منهیرهای اقوام سلت اروپا ، تنها منهیرهای cambousدرجنوب فرانسه باقدمت  ۳۵۰۰سال قبل ازمیلاد باسنگ ارافراشتهای تراشیده شده شهر یری شباهت داردً.
وسعت محوطه شهریری متجاوز ار ۴۰۰ هکتاراست. و درقلمرو  اراضی  ثبت  شده  روستای ارجق و در نزدیکی  رودخانه قره‌سو واقع شده‌است. دورتادور این محوطه باستانی را زمینهای زراعی ومزارع روستای ارجق تشکیل میدهدکه دارای اسناد ثبتی میباشند   وبر خلاف نقل قولهای واهی( دربعضی سایت ها وکانا لها من دراوردی )محوطه مذکور هیچ ارتباطی با روستای پبرازمیان که تاریخ ایجاد ان به چهارصدسال هم نمیرسدندارد .ودرهیچ منابع تاریخی حتی درمکاتبات اداری معاصر تا قبل ازسال ۱۳۸۳ از این روستا که بیشتر از ۵۰ خانوار ندارد دررابطه. با محوطه شهریری نامی  نیامده است.   این درحالی است که این محوطه فبل از پیروزی انقلاب توسط دکتر کامبخش وچارلز برنی  مورد کاوشهای علمی قرار گرفته وایندو محقق  ازان بنام قلعه ارجق یادنموده  اند و درهمه منابع ایران پژوهی ونشریات باستانشناسی    به همین  عنوان    از این محل  نام برده می شود  (فصل نامه  ایرانشناسی میراث فرهنگی سل دوم شماره سه مقاله دکتر هورشید ص ۸۳و۸۴) متاسفانه دکتر نوبری در سال ۸۳ گویا دست به اقدامات مجدداکتشافی زده وبر خلاف رسم امانتداری علمی وتحقیقی نام این محوطه را از قلعه ارجق مطابق سلیقه شخصی خود به شهر یری پیرازمیان  تغیر داد . که مغایر با شیوهای نوین تحقیقاتی است. واژه قلعه  از نظر علم باستان شناسی بمفهوم صرف برج وبارو که عامه از ان تلقی دارند نیست بلکه  بار معنایی خاص خودرا داردویک اصطلاح تخصصی است گو اینکه  بخشی از ان دژی هم وجود داشته است  .علی ایحال هنوزهم درارجق  محلی بنام قلعه آلتی وجود داردکه قسمت زیادی ازباغات این روستا درانجا جای گرفته است  ..
محوطه مذکور  از سه قسمت معبد، تپه و دژ
تشکیل شده‌است. ردیفهای سکونتی تاریخی ازبالای تپه تادشت ارجق  باعنایت به امارتهای موجودباستان شناسی نشان میدهد پیوندی بین معماری زیرزمینی روستای ارجق باغارقسمت ورودی معبد وجودارد.بعبارت دیگر وقتی محل معبد الف رابه دیوارقلعه موصوف به اوراتویی. متصل کنیم این امتداد دقیقادرراستای غربی شهریری به ارجق میرسد .شایان ذکراست ردیف استقرار ازبالاترین  نقطه وبلندی کنار رودخانه تا محل معبد،ازیک نظم برخوردار است .یعنی دامنه شیب غالب تپه ای که دژااورارتویی دران قرار داردو بصورت مشخصی به روستای ارجق ختم میشود. روستای ارجق یکی از قدمیترین.روستا های اذربایجان وحتی ایران بشمار میرود ودارای چندی محل تاریخی وباستانی است    از جمله تونل زیر زمینی  که متاسفانه درشرف نابودی قرار گرفته تپه تاریخی علیمیرزا که قبل از انقلاب بثت ملی رسیده محوطه های یاماج وبیتلی قایا  که دههاسکه قبل ازمیلاد بطورغیر قانونی ازانجا بدست امده وپیره شنبه .(شنب پیر) با ان قوچ مشهورش بخصوص سنگ ارشمندموسوم به ارجه داشی که نقوش برجسته زیگوراتی سطح ان قدمت انرا تادو ره سومریان پیش میبر.د   بنابه  گزارش سایتها وپایگاههای خبری ومنابع موثوق سنگ‌افراشته‌های این محل چون سرپوشیده نیستند واساساَفاقد اصول سازکارهای نگهداری علمی میباشند در معرض فرسایش و تخریب زیادی روبه‌رو هستند و در فروردین ۱۳۹۰ گردباد باعث ویرانی بخشی از این محوطه شد.طبق اخرین خبرها  اززمان ثبت تاریخی این محوطه تاکنون که درسال هشتادوسه  توسط میراث فرهنگی استان درزمره فهرست اثار ملی  کشور به ثبت مجدد رسیده است  .  متاسفانه . هشتاد درصد  ان از میان رفته‌است و هنوز هم در معرض خراب شدن میباشد.
رفرانسها
۱-مجله هنر ومردم دوره جدید شمار ۶۱سال ۱۳۴۷
۲-مجله بررسی های تاریخی  شماره ۲ سال ۴سیف الدین قایم مقائمی دوره سنگ افراشتها سال۴۸
۳-اذربایجان پیش ازتاریخ وپس ازان تالیف اسمائیل وکیلی انتشارات ندای مهر۴-
زینه المجالس تالیف مجدالدین محمد الحسنی چاپ سنگی سال۱۲۶۲ص۴۷۴
۵-قلعه های تاریخی آذربایجان تالیف بهروز

داریوش خلیلی, [۲۷.۰۳.۱۶ ۱۶:۴۸]
[Forwarded from داریوش خلیلی]
در خصوص روستای ارجق مطالب و گفتنی های بسیاری وجود دارد که تاکنون کمتر به آن پرداخت شده است قدمت و پیشینه تاریخی این روستا به هزاره های قبل از میلاد می رسد که ذیلا به دیدگاههای برخی از محققان و مورخان که در آثار خود اشاراتی به موجودیت روستای ارجق در ادوار مختلف تاریخی داشته اند بطور اختصار می پردازیم :دکتر محمد معین در فرهنگ معین جلد سوم قسمت اعلام چاپ ۱۳۴۰صفحه ۱۲۸۴می نویسند:مشگین خاوری دارای  ۵۹روستای بزرگ و کوچک می باشد که مرکز آن دهستان ارجق می باشد . مجدالدین حسینی در کتاب زینة المجالس چاپ سنگی ۱۲۶۲ه ق قمری ص ۴۷۴می گوید :بلوک مشگین دارای هفت شهر بوده و اکنون از هر شهر بقدر دهی مانده است خیاو٬ انار و ارجاق از شهر های این بلوک می باشد . مشگین را اول وراوی٬ میمند و خیاو هم میگفتند که حاکم گرجی انرا بنام پیشگین که نام خود او بوده تغییر داد . حمد اله مستوفی مورخ شهیر در سال ۷۴۰ه. ق در کتاب نزهة القلوب ص۰ ۱۳به تصحیح دکتر دبیر سیاقی می نویسد :ارجاق و انار دو قصبه هستند که  در قبله کوه سبلان افتاده اند. ارجاق را قبادبن فیروز بن یزد گرد بن بهرام گور ساسانی عمارت کرده است  آنراشادار یاشادفیروز می گفتند قریب ۲۰موضع از توابع آن می باشد و حقوق دیوانی اش هفت هزار دینار است. طبق تحقیقات عده ای از باستانشناسان جهان از جمله پر فسور برنارد چارلز بری از دانشگاه منچستر انگلیس دکتر ژان ژاک ماری  مورگان از دانشگاه لیل فرانسه و  دکتر ارنست هرتسفلد از دانشگاه هانور آلمان قدمت و پیشینه ارجق که  مکان اصلی آن درمنطقه باستانی شهریئری فعلی استقرار داشته است به هزاره های اول تا سوم قبل از میلاد به دوران حکومت دولتهای اورارتورها  و آشوریان می رسد . شاهد این مدعا سازه های سنگی و منهیرها و سنگ افراشته ها موسوم به مکتب اوشاقلاری و قویون قوزیلار و کتیبه ها و سنگ نوشته ها و نقوش صخره ای موجود در محوطه باستانی شهر یئری و دیگر نقاط روستای ارجق می باشد بگذریم از شهر زیر زمینی که از زیر کوه ساری داغ شروع و تا منتهی الیه ضلع جنوبی تپه های یوخاری باش بنام پئشته امتداد می یابد . همچنین وجود اثار باستانی کشف شده از قبیل ظروف سفالین منقوش دولایه وابزار مفرقی و سفالهای داغدار مشکی و قهوه ای مربو‌ط به دوره کالکولیتیک و سکه های دوره هخامنشی از دامنه ضلع غربی کوه کالولی داغ مشهور به یاماج صحت این ادعا راتائید می نماید .
متاسفانه عده ای از روی ناگاهی با جعل و تحریف وقایع تاریخی در نوشته های خود از محوطه باستانی شهریئری که در حقیقت در برهه ای از زمان جایگاه اصلی روستای فعلی ارجق بوده است بناحق بنام شهریئری روستای برازمان از آن نام برده اند . اینجانب در کتاب قلمرو سبلان که درشرف چاپ می باشد بطور مستدل با ذکر دلایل و شواهد متقن و با ارائه منابع و ماخذ و مستندات معتبر تاریخی بطلانانتساب این محوطه باستانی رابه روستای برازمان به اثبات رسانده ام خوشبختانه عده ای از هم ولایتی های مقیم ارجق از جمله جناب آقای گشتاسب خوش اقبال اخیرا همت والایی بخرج داده در صدداصلاح این اشتباه فاحش تاریخی از طریق مراجع ذیصلاح قانونی برآمده اند.

داریوش خلیلی, [۲۷.۰۳.۱۶ ۱۶:۴۸]
[Forwarded from داریوش خلیلی]
روستای ارجق با همه نشیب و فرازهایی که در طول قرون و اعصار داشته و علی رغم اینکه امروز بظاهر نسبت به روستاهای لاهرود و فخرآباد که روزگاری هردو تحت سیطره اقتدار ارجق بودند از قافله پیشرفت و ترقی باز مانده است اما هنوز هم ارجق در خطه سرسبز سبلان از پاره ای جهات پیشرو و پرچمدار بوده و  به سبب عقبه عظیم تاریخی خود از نظر آداب و معاشرت و داشتن افکار روشن و افق فکری باز  واندیشه های مترقی و دریک کلمه اخلاقیات ، مشعله دار فرهنگ و ادب و اخلاق در کل روستاهای مشگین شرق و غرب می باشد.
به همین جهت بدلایل زیر ارجق را می توان روستای اولین ها نام نهاد ：
۱-همزمان با تاسیس دانشگاه تهران اولین مدرسه در سال۱۳۱۳تا کلاس ششم ابتدایی در ارجق تاسیس شده است
۲-اولین پاسگاه ژاندارمری بعداز تغییردیویزیون قزاق توسط کلنل محمد تقی پسیان به ژاندارمری جدید  در ارجق ایجاد  گردیده است
۳.  اولین مرکز حوزه نظام وظیفه تا سال ۱۳۴۲در ارجق تشکیل می شد و مشمولان ۶۰روستا از ارجق بخدمت اعزام می شدند
۴. اولین روستا در منطقه می باشد که در سال ۱۳۳۵دارای گرمابه با اصول بهداشتی با دوش متعدد بوده است و قبل از  آن اهالی لاهرود و فخرآباد و دیگر روستاها یا فاقد گرمابه بودند یا گرمابه آنها به شکل خزینه و غیر بهداشتی بوده است
 ۵-اولین روستایی است که با وجود داشتن چندین اسیاب آبی برای نخستین بار از آسیاب مکانیزه با موتور نیرومند پلاکستون انگلیسی برخوردار بوده است.
 ۶-اولین روستایی است که با وجود قنوات و چشمه های متعدد در وسط روستا از سال ۱۳۴۶دارای آب لوله کشی بوده است
۷-اولین روستایی است که اکثر اهالی آن با روسیه تزاری در مراوده بودندو تا باکو و تفلیس رفت و امد میکردند ،  این امر باعث می شد که با مظاهر تمدن جدید در آنجا آشنا شده و آنرا به منطقه انتقال دهند. بعد از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷این مراودات قطع گردید  و اهالی ، تهران را برای اشتغال برگزیدند و همین علت است که  این روستا نسبت به اهالی قرا همجوار آگاه تر میباشند.
۸.اولین روستایی که در نظام گذشته دفاتر حزب ایران نوین و حزب مردم و حتی باشگاه لاینز‌ نیز در آنجا دایر بوده است و اکثرا مقام های لشگری و کشوری هنگام ورود به مشگین شهر از روستای ارجق نیز بازدید به عمل می اوردند
۹-اولین روستایی که در سال ۱۹۰۵میلادی از روسیه به آن گرامافون وارد شده است .بعد از تاسیس رادیو ایران در سال ۱۳۱۹ در برخی از خانه های اهالی رادیو های طاقچه ای آندریا که باطریهای بزرگ مانند اتومبیل داشت مشاهده می شد در صورتیکه  روستاهای همجوار  حتی  اسم این پدیده تمدن جدید به گوششان نخورده بود.
۱۰-اولین روستایی است که در سال ۱۳۳۸از دبستان عنصری ارجق دو دختر بنام های توران و ایران توکلی دوشادوش برادران ارجقی خود موفق به اخذ مدرک ششم ابتدایی با رتبه اول در منطقه مشگین شهر شدند
شایان ذکر است برادران حوایی که از مفاخر علمی ایران هستند بنامهای دکتر پرویز حوایی عضو برجسته سازمان ناسای آمریکا و آقای دکتر یحیی حوایی استاد ممتاز دانشگاه سوربن فرانسه از همین مدرسه عنصری ارجق برخاسته اند
۱۱. اولین روستایی است که دو نفر از نخستین آموزگاران خطه مشگین بنام میرزا ابراهیم برومند و سعید خلیلی طبق اظهار مولف کتاب " سبلان بابک مشگین " آقای اثناعشری  در صفحه ۱۷۰ ساکن و اهل این روستا بودند.
۱۲. بعضی از چهره های تاریخی مثل یپریم خان سردار و رشیدالسلطنه و سهام الدوله و امیر عبداله طهماسبی در این روستا برای مدتی توقف داشته اند و اگر از سایر خصوصیات قابل ذکر این روستا سخن به میان آید مثنوی هفتاد من کاغذ شود
پس همشهریان ارجمند و فرهیخته و فهیم ارجقی بیایید جلال و شکوه و عظمت گذشته زادگاه خود را به آن باز گردانیم.
ان شالله
دوستدارتان داریوش خلیلی